“Chegou outra remesa de compañeiros andaluces. Eran cerca de douscentos e viñan con roupas liviáns, macilentos, cheos de frío e de fame; a maior parte morreron de avitaminosis; lonxe da sús terra foron morrendo pouco a pouco, de frío, de fame e de nostalgia.”
“Eles (os nacionalistas) cando lles conviña xuzgaban aos que cometían delitos comúns como delitos políticos e viceversa; era unha maneira de confundir para chegar á conclusión de que uns e outros estábamos na mesma liña”
“Había que racionar todo , sobor todo alimentación e a nós, ós presos tocounos a peor parte: a xente morría nas cadeas e dese xeito aforrábaselle o traballo ós verdugos”
“Cando cheguei a porta do calabozo que me cadrou en sorte, rexistráronme como si viñera de fóra; non me deixaron ren, nin reloxio, lápis, papel, ren de re; eu daquela non tiña tabaco no meu poder porque tiven que deixar o vicio por necesidade; a colchoneta, a manta, o plato, a culler tamén ficaron afora. Entrei soio e pareceume que mesmo entraba nun pozo; cerrouse a porta e somentes tiña de compañeira a máis completa oscuridade; alí non había ren, nin cadeira, nin poio, nin catre, ren de res; soio as catro paredes, o teito e o chan, todo de cemento frío e húmedo; nun curruncho estaba a taza do retrete, máis non había auga. Quixen orientarme i escomencei a camiñar, mási axiña tropecei coas paredes. O cabouco tería pouco máis de dous metros de longo por un e medio de ancho;
O amoreamento seguía, en celas de quince presos metían oitenta “houbo un intre en que só tíña cuarenta centímetros para estender a colchoneta” e había que dormir de costas e para non respirar o alento uns dos outros poñiamos unha taboliñas que nos deran na cociña”
“A aglomeración era como un castigo, había que estar a cotío aguantando o bureo de tanta xente, o fume dos pitillos, a pouca ventilación, a forzosa falla de higiene co cheirume de suores e roupa suxa; a única ventaxa que tíñamos era o retreta que estaba nuna estancia separada por unha porta de maderia que se podía pechar; nela estaba dúas tazas de letrina e un grifo para poder sacar auga ; tamén tiña unha pequeña fiestra que daba ó pateo do lavadeiro e donde donde se podía ollar somentes o muro e a garita dos centinelas: alí podíamos lavarnos un pouco o corpo, ainda que ás agachadas , pois eso estaba prohibido; a hixiene era un luxo ó cal non tíñamos ningún direito.”
“Agrupan en celdas a los que tenían comida de fuera y suspenden para los demás los paquetes; no se da pan en mucho tiempo, se suministra para toda la población penal 200 kg de repollos y 15 kilos de huesos, con 5 kilos de chorizos, suministro total para todo el día y los comensales eramos más de mil en plantilla. Con esta alimentación empiezan a decaer los presos, se declara a avitaminosis y todos los días son sacados dos o tres muertos , y algún día hasta cinco muertos o más”
Carta enviada nos anos cuarenta por José Queiruga Allegue, preso, a Xerardo Díaz Fernández, preso no cárcere da Coruña nos anos 1938 e 1939, e autor do libro A crueldade inútil.1985. Edicións do Castro. Sada.
“Escomenzamos a nota-las consecuencias da mala alimentación. Había moitos rostros macilentos, a maioría, e xa non se camiñaba tanto. Eu atopábame mal e xa non tiña ganas de comer o pouco que nos daban ; xa non tiña nin ganas de pensare, deixaba ir en esmorecente desgaxo os pensamentos mouros. Quén mo dixera hai anos que iba morrer de fame! Fame; é unha sensación que non se pode describir porque a nosa fame era distinta xa que nos daban alimento; pero aí estaba o mal, que non facía máis que alimentar a fame prá que souperamos ben cómo era , como se vai sentindo cada día máis cinguida, máis afiada; sentíamola fame de mañán de mediodía, no serán, de noite, nesas noites de vixilia alimentada pola fame. Un día, lémbrome ben, non nos deron a pataca consabida e o rancho tampouco tiña os poucos anacos de costume, nin cabezas de peixe, ren; somentes auga quente tinxida con pemento; así estivemos dous días, a auga somentes. Nós xa pensabámo-lo peor; algúns decían que para aforrara as balas, querían-nos matar de fame. ….”
Xerardo Díaz Fernández, preso no cárcere da Coruña nos anos 1938 e 1939, e autor do libro A crueldade inútil. 1985. Edicións do Castro. Sada.
“Adeus, amigos. O vendaval que afondou o noso barco sigue a súa marcha destructora. Agárdanos tempos de tormenta e de xelado vento da intransixencia faran máis dura a loita; somos os vencidos e o soberbio orgullo do déspota acrecerá os croios do camiño. Adeus, compañeiros; levo de todos a lembranza inmorrente de tantas horas de anguria, de tanta congoxa sen consolo; de tantos irmaos inmolados polas balas asesinas do fanatismo; máis tamén levo conmigo o recendo xeneroso dos intres en que xuntos vivimos a solidariedade fraterna de espranzas e de soños. Que os fardos sixilosos vos protexan co seu mantelo insobornable , para que unha alborada fumeante de xustiza achane o voso vieiro. Adeus para sempre amigos!”
“Un castigo era o endurecemento da disciplina: así a prohibición de usar roupas de cor roxa e de calzar zocas ou madreñas e así pasar ademáis de frío humidade: “pois o patio estaba sempre mollado da auga que saía do retrete e do grifo”
Xerardo Díaz Fernández, preso no cárcere da Coruña nos anos 1938 e 1939, e autor do libro A crueldade inútil. 1985. Edicións do Castro. Sada.
Cipriano Alvite foi asasiñado nos primeiros días da sublevación e Loureiro conta como acontecera a morte do sindicalista da construcción e comenta a Xerardo Díaz cómo despois duna malleria obrigáronlle a él e a outro dirixente a percorrer as rúas da cidade:
“arrodeados de soldados a repartir papeles imprentados nos que se ordeaba a todos os traballadores que voltaran ós traballos. Despois sen ren afusilárono. Dixeran que houbera un consello de guerra. Mentira. Asesiñarono porque era sindicalista, polas suas ideias e..para dar exemplo….. Iso foi o escomenzo: dempois os fusilamentos foron a cotío…”
Xerardo Díaz Fernández, preso no cárcere da Coruña nos anos 1938 e 1939, e autor do libro A crueldade inútil.1985. Edicións do Castro. Sada.
