José López Bouza no ano 1936

polo seu fillo Siro

Meu pai foi albanel pero debería ser actor. Tanta era a súa vocación que con nove anos facíalles recados aos membros das compañías teatrais que chegaban a Ferrol para actuar no Jofre porque andar entre camerinos, ver como dispuñan a tremoia e os decorados, asistir aos ensaios, falar cos actores e actrices, era para el pasar ao outro lado do espello e entrar no seu País das Marabillas. Ata chegou a convencer a un grupo de que era orfo e sen familia que o cuidase, polo que podía marchar con eles. O director, home prudente, fixo algunha pescuda e soubo que o rapaz tiña pai, nai e tres irmás; xente humilde, pero boa. De maneira que, cabo de poucos anos e sen apenas estudos empezou a traballar co pai, albanel moi acreditado na cidade, que corría por <Escoa>. O alias víñalle de cando empezara a exercer a profesión porque falaba moi bo galego e para dicir a alguén que pasase un líquido dun cubo a outro, dicíalle: -Escoa aí. E Escoa quedoulle. O oficio e o alias foi o herdo que deixou ao fillo, e o alias deformado porque como ninguén sabía que era escoar, en pouco tempo meu pai pasou de <Escoa> a <Escoba>. Librou da mili <por excedente de cupo> e aos vinte anos casou con Loliña, miña nai, de dezanove e filla do zapateiro da Malata.

Meu pai era bo profesional e non lle faltaba traballo, polo que puido entrar no Real Coro Toxos e Froles para cantar na corda de barítonos e actuar no grupo de teatro. No escenario facíao tan ben, que foi protagonista nas máis das obras representadas. Manuel Lourenzo e Francisco Pillado din del que foi un excelente actor cómico, especializado no teatro de Molière, e isa foi a actividade que deselvolveu preferentemente ata que os españois se odiaron tanto que decidiron matarse. Pouco antes, durante o goberno da Fronte Popular, o repertorio do grupo de teatro de Toxos e Froles trocou as comedias por outras obras <de marcado matiz político-social> e meu pai converteuse nun actor dramático que podía representar dous papeis nunha mesma obra: de sancristán ridículo e louvamiñeiro, e de líder obreiro que botaba mítines acesos. El facíao gustoso, que estaba afiliado á UGT e tamén ao PSOE, como seguidor de Xaime Quintanilla Martínez, o político visionario que quería facer compatíbeis o socialismo e o galeguismo, e que foi asasinado o 18 de agosto de 1936.     

O nome de meu pai era José López Bouza, coma o do político ferrolán que na Segunda República foi gobernador civil da Coruña, Ourense e Lugo, e presidente da Deputación coruñesa. A casa familiar do López Bouza politico estaba en Ferrol, no Cantón 8, e a dos meus pais no Campón 8, polo que con frecuencia recibían correspondencia dirixida a aquel, e os meus irmáns levábanlla en man. José López Bouza presidiu a comisión que levou, en xullo de 1936, o Estatuto de Autonomía a Madrid e, ao se producir o Alzamento, desoíu o consello de Castelao e volveu a Ferrol, onde foi detido e fusilado. Meses despois prenderon a meu pai e condenárono a 30 anos, que empezou a cumprir no castelo de San Felipe, convertido en cárcere dun día para outro. Ao sabelo, a viúva de José López Bouza chamou a miña nai e deulle a roupa de abrigo do seu home para que meu pai se defendese do frío.  Non sei agora, pero durante moito tempo os folletos de promoción turística do castelo de San Felipe non dicían que fora un cárcere improvisado, pero foino e os primeiros presos tiveron que esmagar cos pés os toxos e as silvas que nacían entre as pedras, para deitarse no chan e poder durmir; e nun daqueles muros morreron fusilados moitos deles, despois de pedir aos camaradas que os acompañasen coa mirada, para non sentirse sós.

Cabo dun ano levárono ao cárcere de A Coruña e miña nai roubou máis horas ao sono para limpar máis bares e poder atender os fillos e levar roupa e comida ao home. Ía e viña en tren un día á semana, durmindo nas viaxes de cansa que estaba. Á Coruña viaxaba cargada de botellas de aceite, que escaseaba, e volvía cunha cesta de carburo para lámpadas, que faltaba en Ferrol. Sempre gardou gratitude ás xentes republicanas de A Coruña, que lle fiaban as mercancías e axudábana canto podían.

O peor da represión vivírao meu pai en San Felipe. O temor a que algúns <falanxistas incontrolados> coidasen que unha condena a trinta anos era pouca cousa e decidisen sácalo pola noite para <darlle o paseo> estaba xustificado.  Cando chegou ao cárcere de A Coruña, con boa parte do ano 1937 andado, ese temor desapareceu e empezou a encher o moito tempo de que dispuña do xeito máis conveniente. Asistiu ás clases que impartían presos con formación en ciencias e en letras, e aprendeu matemáticas e ortografía. A vida adoita sorprendernos con casualidades e situacións curiosas, e o paso de meu pai polo cárcere de A Coruña ofreceume dúas moi sentidas. As leccións de gramática impartíanas os irmáns Cesáreo e Camilo Saco, que moitos anos despois coincidirían comigo no Partido Socialista Galego. De matemáticas dáballas un excelente docente de A Coruña, Jesús Vila del Val, e desde o ano 1985 en que vin vivir á Coruña, a súa familia –fillos e netos- é tamén un pouco miña.

Había tempo para máis cousas e meu pai aprendeu varias manualidades.

A máis interesante foi a de facer estuches e molduras para cadros con tiriñas de papel que, dobrándoas e cruzándoas, convertía en estrelas de formas diversas para despois combinalas e darlles unha capa de berniz que lles proporcionaba a dureza da madeira.

No cárcere de A Coruña os presos comúns e os presos políticos entaban en dependencias diferentes e tampouco coincidían no patio, pero un día, non sei por que, meu pai coincidiu cun delincuente ferrolán chamado Bombita e saudouno. Falaron e cando Bombita lle preguntou a cantos anos estaba condenado e meu pai respondeulle que a trinta, o caco non puido ser máis sincero: -Arre carallo! Ti xa non saes.

Pero saiu no ano 1941, cando ter tantos presos políticos supuña un gasto enorme e inxustificado nunha España miserenta, e cando Franco quería demostrar aos aliados que non era a mala besta que dicían os roxos republicanos.

A miña avoa paterna enfermara de cancro e fora agravándose co paso do tempo. O médico non entendía que poidese seguir alentando pero ela dicía que o fillo ía saír axiña e non quería morrer sen velo. E viuno. Meu pai saiu e dous días despois morreu ela.

         Meu pai era outro home distinto ao que todos recordaban. Non ría nunca e non chorou cando viu morrer a nai. Ao pouco de chegar estoupou en chagas purulentas por todo o corpo e despois enfermou de tuberculose e pasou un ano na cama. Despois, en 1943, nacín eu. O meu irmán levábame 21 anos e a miña irmá 17.

Pouco a pouco volveu ser o home sensible e divertido que sempre fora, e a nosa familia foi unha máis das que esperaron inutilmente a caída do Réxime cando se produciu a victoria dos aliados, e aprenderon a vivir asimilando a derrota.