Recolleita dos anos sesenta na cidade da Coruña a partir do libro As voces baixas, de Manuel Rivas.

Aló polos anos 60, na longa noite de pedra, moitos domingos pola mañá subía pola Zapateira, que daquela era selva, un mozo cun libro na man. Era veciño de Castro de Elviña. Chamábase Manuel Bermúdez, mais era coñecido como Chao, o fillo de Pai-Pai e de Felisa. Era moi querido pola súa simpatía.

Era o primeiro en disfrazarse no Entroido, que nese lugar coruñés tivo sempre moita tradición coa comparsa Os Rexumeiros, que mesmo chegou a enterrar a Franco na vez da Sardiña… e en pleno franquismo! “A misa será o ‘18 de Julio’ se os defuntos cobran a paga extra. E seculé e seculé e seculé, a carne de porco touciño é!”

Pois Chao era desa estirpe ceibe dende neno. E tiña chispa na fala. Mesmo coas frases que subliñaban o petar da partida de naipes na taberna: “Hanche mandar aviso as moscas! ou Vai ver se a gata puxo un ovo! Ou Tiembla Toledo! Ou un solemne Polas barbas de Dostoievski!”

Tiña, ademais, ese misterio de andar sempre cun libro na man.

Unha noite de inverno, inverno da vida e da historia, presentouse o terror en Castro. A Brigada Político Social bateu na casa de Chao, rexistrou até o último recanto, e marchou co mozo cristaleiro, deixando un ronsel de anguria nos pais e na veciñanza. Era o ano 1967.

No xornal, xunto con outros, aparecería logo a foto da ficha policial como se fose un foraxido. En realidade, Chao, que traballou dende os 13 anos, primeiro nunha fábrica de grafito e logo de cristaleiro, levaba tempo, dende 1959, na loita antifranquista. Un día coñeceu na taberna d’Os Beléns, en Monelos, a Guillerme. E Guillerme díxolle: “Non fales tan en alto! As voces, baixas. Hai outras cousas que se poden facer.” Acababa de chegar de Francia. Traía prensa clandestina, como Mundo Obrero. E aló foron na moto Guzzi a repartila por barrios e aldeas en penumbra., Durante anos, aqueles mozos, naquela moto, conseguiron fuxir do ollo que todo o vía. Chao viviuno con temor e emoción. Había moita indiferenza e desconfianza. Pero nos lugares máis imprevistos, afastados, había unha man na noite que esperaba con impaciencia as follas clandestinas.

No cárcere de Coruña, un grupo de presos políticos organizou unha especie de escola libre, aberta aos presos comúns. Chao leu un día un recorte de prensa que dicía: “Ha sido detenido el peligroso delicuente contra la propiedad privada Suso El Alacrán.” Ao día seguinte, o Alacrán ingresou na prisión. Os que o coñecían déronlle a benvida ao reincidente: “Chegou o Alacrán, chegou o Alacrán!” Incorporouse á improvisada escola. Era un home de carácter máis ben inocente. Chao preguntoulle: “Por que estás aquí, Susiño?” E el explicou: “Desta vez, por roubar esterco.” A Chao pareceulle incríbel a metáfora: o perigoso delincuente estaba no cárcere por roubar un carro de esterco. E o Alacrán engadiu: “O que non lle dixen á policía é que teño un tesouro agochado.” Facíase querer, o Alacrán. Mais o roubo do esterco non acabou en proceso e chegou a orde de poñelo en liberdade. Botárono fóra, como quen di. O home do tesouro chorou antes de despedirse da escola clandestina: “Aquí pásoo ben. Dades tabaco e todo!” Chao tamén tratou no cárcere cuns estafadores que coas mañas se fixeran cunha fortuna dos fondos do banco Hispano Americano. Eran arxentinos, moi ben parecidos, con aspecto de galáns. Na prisión, traíanlles a comida dende un restaurante de luxo, con moito marisco. Discutían sobre as inxustizas do sistema económico. Mentres comían percebes, os virtuosos estafadores retrucaban a Chao, que lles explicaba a alianza entre as forzas do traballo e da cultura: “Vos sos unos boludos! ¿Dónde está la pasta? ¡En los bancos! Pues a por ella. ¡Nosotros si que combatimos el capitalismo!”

Conta todo isto con humor, aínda que aquel episodio non foi o único que viviu de represión.

Cando se declaraba o estado de excepción, ou había folgas e o réxime premía as poutas, Chao tiña que desaparecer. Agora conta coa mesma chispa de sempre, que o mantén animoso, crítico e lúcido, que daquela tiña un agocho secreto: unha antiga barreira en forma de cova coa entrada oculta pola maleza. Levaba mantas. E tamén libros, claro. As súas mans estaban afeitas ao cristal para facer fiestras por onde entrase a luz. E tamén a soster libros, dos que axudan aos ollos a ver libre.

Isabel López Mariño

Feito a partir do capitulo “O cristaleiro da Longa Noite” do libro As voces baixas de Manuel Rivas